فرهنگ و اندیشه ریاضی شماره 71 (پاییز و زمستان 1401) منتشر شد

مقاله‌ها

طی بازدیدی که آقای دکتر محمد صال‌مصلحیان، رییس محترم انجمن ریاضی ایران در روز سه شنبه 11 بهمن ماه 1401 از دانشکده‌ی ریاضی و علوم کامپیوتر دانشگاه حکیم سبزواری داشتند، نشستی صمیمانه با رییس و تعدادی از اعضای هیأت علمی دانشکده انجام گرفت. در این جلسه، ریاست انجمن ریاضی ایران، ضمن تأکید بر اهمیت و جایگاه ریاضیات محض در گسترش مرزهای دانش و تعمیق نظریه های ریاضی، به نقش کلیدی ریاضیات کاربردی در مدلسازی و کمک به سایر علوم و مهندسی اشاره نمودند. ایشان ریاضیات محض را مانند قاعده ی یک هرم توصیف کردند که قسمت میانی این هرم را ریاضیات کاربردی و قله‌ی آن را کاربردهای ریاضی در  مهندسی برق، مکانیک، اقتصاد و نظایر آن می‌سازند. ایشان با اظهار تأسف از عدم وجود انگیزۀ کافی در همکاران ریاضی دانشگاه‌های کشور به دلیل مشکلات متفاوت، توصیه‌ بر کار جدی اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی ریاضی محض و کاربردی در حوزه‌های تخصصی خود برای تولید ریاضیاتی قوی و زیبا نمودند. وی هجمه‌های موجود بر تحقیقات نظری در علوم پایه را نادرست دانسته و تأکید کردند که گرچه تحقیقات کاربردی از اهمیت ویژه برخوردار است نباید تحقیقات محض، بی‌فایده انگاشته شود. ایشان برهان‌های بیان شده توسط اساتید ریاضی را تضمین کنندۀ درستی یک کاربرد و یا یک فناوری دانسته و آن را موجب آسودگی خاطر کاربران ریاضیات هنگام استفاده از ریاضی در شاخه‌های مختلف علم توصیف کردند. ایشان در بخشی از صحبت‌های خود به این موضوع اشاره نمودند که در ریاضیات محض نشان می‌دهیم که ابزارهای موجود در ریاضی که مورد استفادۀ سایر علوم برای حل مشکلات جامعه و صنعت هستند، پایه‌های محکم و  قابل اعتمادی دارند؛ به عبارت دیگر، خانه‌ای روی آب نبوده و پایه‌های محکم و قابل اعتمادی دارد.

    ایشان مرزبندی بین ریاضیات محض و کاربردی و جدا کردن موضوعات مختلف ریاضیات را نادرست دانسته و بیان داشتند در خارج از کشور این مرزبندی‌ها بسیار کمرنگ‌ و یا حتی در برخی موارد فاقد هرگونه حیطه‌بندی می‌باشد، که این موضوع از مشارکت ریاضیدانان غربی در تیم‌های تحقیقاتی وسیع و گسترده و درک آنها از روند علم نشات می‌گیرد.

 

 

ایشان در پاسخ به این سوال که در حال حاضر بایستی به چه زمینه‌های تحقیقاتی پرداخته شود، بیان داشتند، بایستی تعاملاتی بین ریاضیدانان با دانشمندان سایر علوم برقرار شود. بخشی از مسایل و نه همه آنها قطعاً از سایر علوم مانند فیزیک، شیمی، کامپیوتر، مهندسی و… خواهد بود و بخش دیگر آن حاصل آزاداندیشی خود ریاضیدانان است. در همین خصوص، ایشان اظهار داشتند، ریاضیات مانند رودخانه‌ای است که شریان اصلی آن در کشورهای توسعه یافته است، زیرا ریاضیدانان این کشورها عمدتاً در تیم‌های تحقیقاتی وسیع و گسترده بر روی پروژه های کاربردی و صنعتی کار می کنند یا در مرزهای علم به فعالیت مشغولند. آنها می‌دانند در حال حاضر چه موضوعاتی، مسایل اصلی روز و مهم را تشکیل می‌دهند. بنابراین، تعاملات علمی با کشورهای پیشرو و مراکز علمی تحقیقاتی را برای جلوگیری از تکرار کارهای انجام شده و اجتناب از کار روی موضوعات حاشیه‌ای و کم اهمیت ضروری دانستند.

همچنین در بخش دیگری پیرامون ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه، بیان کردند: بازخورد مناسب بین صنعت و دانشگاه رخ نداده است و هرکدام مسیر خود را می پیمایند. عمدتا دو مشکل اساسی در ارتباط بین صنعت و دانشگاه وجود دارد: اول اینکه آن مهارتی را که صنعت به آن احتیاج دارد ما در دانشگاه‌ها آموزش نداده‌ایم و دوم اینکه علمی که در دانشگاه‌ها تولید می‌شوند قرابتی با مسایل در صنعت ما ندارند. این همراه با نحوه آموزش مدرسه‌ای و دانشگاهی ما که در آن دانش‌آموزان و دانشجویان را چراپرس و چگونه پرس بار نمی‌آوریم و تفکر انتقادی را در آنها رشد نمی دهیم، تاکنون اجازه نداده است بتوانیم علم و فناوری‌مان را به نحو مناسبی به هم پیوند دهیم.

 

امید باغانی

دانشیار گروه ریاضی کاربردی

دانشگاه حکیم سبزواری

گزارش کوتاه ملاقات با دکتر میرکمال میرنیا، استاد بازنشستۀ دانشگاه تبریز

با تأسیس دانشگاه فرهنگیان با هدف تجمیع و یکپارچه‌سازی مراکز تربیت معلم، وظیفۀ خطیر تربیت معلم به این دانشگاه واگذار گردید. از آنجایی که موضوع بسیار مهم تعلیم و تربیت در مدارس کشور به نحو چشمگیری به شیوۀ تربیت معلمین وابسته است، لذا یکی از دغدغه‌های شاخۀ ریاضی فرهنگستان علوم، چگونگی فعالیت صحیح و حرکت در ریل مناسب این دانشگاه بوده است و در این راستا طی این سال‌ها جلسات متعددی با مسیولین ذیربط از جمله مسیولین دانشگاه فرهنگیان، مسیولینی از وزارت آموزش و پرورش، دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی داشته است و همواره تلاش نموده است با نگاه سازنده و تعاملی با دانشگاه فرهنگیان، پیشنهادها و راهکارهایی را در راستای ارتقای تربیت معلمین شایسته و توانمند برای آینده کشور با استفاده از همۀ ظرفیت‌های آموزش عالی کشور با توجه به واقعیت‌ها و شرایط موجود که در ذیل به آن اشاره می‌شود، ارایه نماید.

مسیولان آموزش و پرورش اعلام می‌دارند که تا سال 1404 به‌ تدریج حدود 600 هزار معلم باز‌‌نشسته خواهند شد، که البته آنها معلمانی هستند که در دهۀ شصت و هفتاد به ‌دلیل افزایش تعداد زیاد دانش‌آموز، جذب شده‌اند و هم اکنون در شرف بازنشستگی هستند. براین اساس آموزش و پرورش اعلام می‌دارد که با توجه به سیاست‌های افزایش جمعیت، در آینده نزدیک با بحران کمبود معلم روبه‌رو می‌شود و لازم است طی چند سال آینده همین تعداد معلم تربیت گردد.

لیکن دانشگاه فرهنگیان با دو چالش عمده مواجه است:

1– کمبود اعضای هییت علمی به لحاظ کمی و کیفی. مسیولین دانشگاه فرهنگیان اعلام می‌کنند نسبت استاد به دانشجو برابر با 1 به 107 است.

2– کمبود زیرساخت‌ها و فضای کالبدی مناسب با رعایت استانداردهای محیط‌های علمی و آموزشی دانشگاهی، کما اینکه مسیولین دانشگاه فرهنگیان اعلام می‌دارند که در حال حاضر حدود 25% فضاهای موجود مناسب می‌باشند.

لذا بیم آن می‌رود که با تفسیر ناصحیح و بعضاً سلیقه‌ای از اساسنامه دانشگاه فرهنگیان، روش عبور از بحران را در جذب تعداد زیاد دانشجو و به تبع آن جذب تعداد زیاد هییت علمی که ممکن است عده‌ای از آنها از کیفیت مطلوب برخوردار نباشند برای تربیت معلمان صرفاً از طریق دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهید رجایی ببینید، که این خود مستلزم توسعۀ بی‌رویه واحدهای دانشگاه فرهنگیان بدون توجه به کیفیت آنها و هدر دادن منابع مالی زیاد در این خصوص است. این در حالی است که بهترین دانشگاه‌های کشور با صندلی خالی برای پذیرش دانشجو در رشته‌های علوم پایه و علوم انسانی روبه‌رو هستند.

از طرفی همان‌طور که امروز شاهد ظرفیت خالی دانشگاه‌های کشور هستیم، واضح است که دانشگاه فرهنگیان نیز پس از عبور از این بحران در طی سال‌های آتی، با ظرفیت مازاد و صندلی خالی مواجه خواهد شد. لذا در یک نگاه ملی و کلان، به منظور جلوگیری از هدر رفت سرمایه‌های انسانی و مالی و استفاده بهینه از ظرفیت‌های کلان سرمایه‌گذاری‌‌شده طی سال‌های گذشته در آموزش عالی کشور و با توجه به واقعیت‌ها و شرایط مطروحه در بالا پیشنهادات ذیل به شورای عالی انقلاب فرهنگی با محورهای زیر ارایه می‌گردد.

1– بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ 27/8/1400 و تبصرۀ 1 ماده واحدۀ آن، دانشگاه‌های فرهنگیان و شهید رجایی می‌توانند علاوه بر استفاده از ظرفیت‌های پیش‌بینی‌شده درمادۀ 28 اساسنامۀ دانشگاه فرهنگیان، از ظرفیت‌ سایر دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی کشور نیز استفاده کنند. آیین‌نامه اجرایی این مصوبه در تاریخ 26/2/1400 توسط آموزش و پرورش به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شده و اخیراً در سال 1401 نیز اصلاح شده است. در این آیین‌نامۀ اجرایی آمده است «برای پذیرفته‌شدگان دانشگاه‌های وابسته (دانشگاه‌های فرهنگیان و شهید رجایی) با مشارکت سایر مراکز آموزشی (دانشگاه‌های دیگر و مراکز آموزش عالی)، آموزش‌های تخصصی و موضوعی توسط مراکز آموزشی و دروس مهارتی توسط دانشگاه‌های وابسته ارایه می‌شود. یعنی طرح پذیرش «دانشجو معلم» بر اساس شاخص‌های وزارت عتف، مبنی بر گذراندن سه سال آموزش تخصصی در دانشگاه‌های دولتی و موسسات آموزش عالی و یک سال آموزش مهارت‌های تربیتی در دانشگاه فرهنگیان انجام شود. به این معنی که اگر نیاز آموزش و پرورش تربیت 50 هزار نفر معلم و ظرفیت پذیرش دانشجوی کارشناسی در دانشگاه فرهنگیان 35 هزار نفر باشد دانشگاه فرهنگیان، به عنوان ظرفیت کمکی، برای 15 هزار نفر دیگر، از موسسات آموزش عالی منتخب استفاده کند. در این مورد تجربۀ موسسات آموزش عالی در برگزاری دوره‌های کارشناسی دبیری در دهۀ 1360، که دانشجویان دروس تخصصی را در دانشکده‌های علوم پایه و دروس تربیتی را در دانشکده‌های علوم تربیتی می گذراندند الگوی خوبی است.

2– با توجه به کمبود شدید هییت علمی در دانشگاه فرهنگیان، پذیرش دانشجو برای دوره‌های کارشناسی ارشد، با امکانات فعلی هییت علمی دانشگاه تناسب ندارد. توسعۀ تحصیلات تکمیلی در این دانشگاه به هیچ وجه به صرفه و صلاح کشور و آموزش و پرورش نمی‌باشد، زیرا نیاز آموزش و پرورش با معلمین با مدرک لیسانس نیز مرتفع می‌گردد. ضمناً این سوال جدی مطرح است که فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد دانشگاه فرهنگیان با فرض استخدام در آموزش و پرورش قرار است در چه مقطعی تدریس نمایند، آیا برای تدریس در دبستان و حتی دبیرستان، نیازی به درجه کارشناسی ارشد است؟ آیا برآوردی از حقوق ماهیانۀ بالاتر آنها و هزینه‌ای اضافی ناشی از آن که به آموزش و پرورش تحمیل خواهد شد انجام گرفته است؟ و یا هزینۀ اضافی که صرف برگزاری دوره‌های کارشناسی ارشد برای اعطای مدرک کارشناسی ارشد به معلمان خواهد شد؟

3– دانشگاه فرهنگیان موفق شده است دانشجویان بهتری را در دوره‌های کارشناسی جذب کند. لذا ارایۀ آموزش‌های تخصصی و مهارتی با کیفیت بالا در مقطع لیسانس باید مد نظر دانشگاه قرار گیرد و امید است این روند مثبت تقویت و پرداخت مستمری مناسب به آنان نیز ادامه یابد.

4– لازم است توجه دانشگاه فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی به وظیفه خطیر و منحصر بفرد خود در آموزش معلمان از طریق برگزاری دوره‌های کوتاه مدت آموزشی، برای ارتقای حرفه‌ای معلمان، معطوف گردد. (با توجه به افت سطح دانش دانش‌آموزان به ویژه در دروس ریاضی و فیزیک)

5– برای تأمین هییت علمی دانشگاه، به‌جای به‌کارگیری مدرسانی که سابقۀ کار آنان به بیش از سی سال و بعضاً بالای چهل سال رسیده است و در شرف بازنشستگی هستند، از دانش‌آموختگان دانشگاه‌های دولتی استفاده شود و در صورت لزوم دوره‌های مهارتی لازم برای آنان در دانشگاه فرهنگیان برگزار شود.

6– دانشگاه فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی دوره‌های صلاحیت حرفه‌ای برای ورود به مشاغل آموزشی و تربیتی در نظام آموزش رسمی کشور را برگزار نمایند.

7– دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی برای فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها، موضوع ماده 28، دورۀ یک‌سالۀ مهارت آموزی را طراحی و برگزار نماینند.

8- دانشگاه فرهنگیان رشتۀ زمین‌شناسی ندارد، توصیه می­شود که برای تربیت معلمان زمین‌شناسی، این رشته نیز در دانشگاه فرهنگیان اضافه شود.

شاخۀ ریاضی فرهنگستان علوم ضمن درخواست توجۀ ویژه نسبت به محورهای فوق به تداوم همکاری با دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی درراستای تربیت معلمان شایسته و توانمند، متعهد و اخلاق‌مدار تأکید دارد. همچنین، تلاش در راستای توانمندسازی کیفی دانشگاه فرهنگیان براساس شاخص‌های وزارت عتف ومصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و عدم گسترش کمی وکالبدی را توصیه می نماید.

لازم به ذکر است که چالش‌های مطرح‌شده منحصر به رشتۀ ریاضی نیست و لذا پیشنهادهای فوق شامل سایر رشته‌های مورد نیاز آموزش و پرورش نیز می‌شود.

اعضای شاخۀ ریاضی فرهنگستان علوم انتظار دارند پیشنهادهای فوق که بر پایۀ تجربۀ آنها در طول عمری خدمت در عرصۀ آموزش عالی تهیه شده است مورد توجۀ جدی مسیولین دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی، آموزش و پرورش کشور و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، و مسیولین دانشگاه فرهنگیان قرار گیرد.

مگردیچ تومانیان

رییس شاخه ریاضی فرهنگستان علوم

به اطلاع همکاران محترم و دانشجویان گرامی میرساند که به دلیل برگزاری کنکور ورودی دکتری در تاریخ ۱۱ اسفند سال جاری و متعاقبا قطع اینترنت و مشکلات تردد به دانشگاه بین المللی امام خمینی که حوزه امتحانی است، به درخواست مسیولین دانشگاه، کمیته برگزاری سمینار با هماهنگی انجمن ریاضی ایران موافقت کرد هفتمین سمینار آنالیز تابعی و کاربردهای آن به صورت مجازی برگزار گردد. ضمن ابراز تاسف از عدم امکان دیدار حضوری، امیدواریم میزبان مجازی خوبی برای همه شرکت کنندگان گرامی باشیم.

از تمامی شرکت کنندگانی که مقاله آنها پذیرفته شده است درخواست میشود در اسرع وقت نسبت به ثبت نام کامل در سمینار اقدام نمایند.

دکتر علی آبکار

دبیر هفتمین سمینار آنالیز تابعی و کاربردهای آن