مصاحبه ماهنامه پیوست با رییس انجمن ریاضی ایران

دکتر سیاوش شهشهانی، استاد پیشکسوت دانشگاه شریف و از شخصیت‌های موثر در ارتقای دانش ریاضی در کشور بعنوان برنده «جایزه انجمن ریاضی ایران برای خدمات برجسته» معرفی شد.

سیاستمداران، رشته‌های زودبازده می‌خواهند؛ خانواده‌ها رشته‌های پولساز؛ قبول شدگان کنکور اقبالی به رشته‌های علوم پایه ندارند

مصاحبه روزنامه قدس با رییس انجمن ریاضی ایران

رییس انجمن ریاضی ایران با اشاره به اینکه تاریخ علم نشان داده خلق مفاهیم علمی جدید و تولید و گسترش فناوری‌های نوین که برای رفاه عمومی ضروری است، بدون استفاده از علوم پایه امکان‌ پذیر نیست، می گوید: به نظر می‌رسد علت بی‌توجهی به علوم پایه دربسیاری از کشورهای در حال توسعه، این است که بسیاری از سیاستمداران آن‌ها درک کامل و صحیحی از واژه ‌ها و مفاهیمی مانند علم، فناوری، توسعه پایدار، مرجعیت علمی، ارتباطات بین‌المللی و تأثیرگذاری اجتماعی ندارند.

محمد صال مصلحیان درگفت وگوبا قدس با بیان اینکه درکشورما درک چرخه علم و فناوری با چالش‌های جدی روبرو است، ادامه می دهد: عمده توجه‌ درکشورهای درحال توسعه مانند ایران معطوف به تحقیقات زود بازده است و به پژوهش‌های بنیادینی که زیربنای تحقیقات در مهندسی و سایر علوم دانشگاهی را تشکیل می‌دهد و البته ممکن است دهه‌ها بعد نتایج آن‌ها کاربرد پیدا کند، اهمیت لازم را نمی‌دهند.

وی تأکید می کند: به عبارت دقیق‌ تر در کشورهای در حال توسعه، در حالی که سیاستگذاران باید بتوانند افق دور را ببینند و آینده‌ ای درخشان را ترسیم و برای رسیدن به آن تلاش کنند، مسایل نزدیک را می‌بینند و درگیر امور حال و مسایل جزیی هستند و نمی‌توانند اقدامات اساسی از جمله توجه به علوم پایه برای داشتن علم و فناوری عمیق و ریشه‌ دار به منظور توسعه پایدار کشور را انجام دهند.

عضو فرهنگستان علوم کشور با تأکید براینکه اولین مشکل عدم توجه صحیح و کامل نگاه بسیاری از دولتمردان به علوم پایه است ادامه می دهد: در واقع در کشورهای توسعه یافته، دولتمردان مشاوران فهیمی دارند که این نگاه و نقشه راه را به آنها نشان می دهند واین نگاه خود به خود در همه سیاست ها و قوانین و مقرراتی که برای پیشرفت کشور و بخصوص توسعه علم و فناوری تدوین می شود، تأثیرگذار است و در همین راستا وقتی جامعه می بیند سیاستمداران به این موضوع اهمیت می دهند آنها هم به این موضوع توجه می کنند.

مصلحیان با اشاره به اینکه اشتغال برای دانش آموختگان علوم پایه بسیار کم است و ما در کشور بیش از نیاز جامعه دانش آموخته داریم، می گوید: ما الان هزاران دانش‌اموخته بیکار درهمه مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری داریم که بعضی از آن‌ها به شغل های غیر مرتبط روی آورده اند. ما تعداد زیادی دانش آموخته داریم که شغلی برای آنها وجود ندارد و خانواده های آنها و دانش آموزان وقتی این خیل بیکاران را می بینند انگیزه گرایش به رشته های علوم پایه و حتی مهندسی را از دست می دهند.

وی ادامه می دهد: معضل اشتغال دانش آموختگان در رشته ریاضیات و به طور کلی علوم پایه یک مشکل در سطح ملی است و این تشریک مساعی و کمک همه نهاد ها و وزارتخانه ها را می طلبد و این را نمی توان فقط به عهده وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار داد، بلکه مشکلی ساختاری است که باید همه کمک کنند.

وی تأکید می کند: دانشجویان و دانش آموزان ما جدای از جامعه نیستند، معلم ها و اعضای هییت علمی دانشگاه ها بخشی از بدنه این جامعه هستند، ولی آنها هم از چالش ها و معضلاتی که در جامعه وجود دارد، بویژه از جهت اقتصادی و اجتماعی، آسیب می بینند و طبیعتا این مشکلات روی دانش آموزان و دانشجویان برای ادامه تحصیل در رشته‌هایی از جمله علوم پایه تأثیر منفی می‌گذارد.

عضو فرهنگستان علوم جهان (تواس) با بیان اینکه توسعه کشور امری ساده نیست، بلکه چند وجهی است، بر گام های ارتقای جایگاه علوم پایه تأکید می کند و می گوید: علم به مانند یک کالسکه است که چهار چرخ آن را امور سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تشکیل می دهد؛ اگرهر کدام از این چرخ ها و یا هرچهارچرخ (مثل وضعیتی که ما داریم) دچار آسیب باشد و با چالش مواجه باشند اولین جایی که آسیب می بیند علم و به دنبال آن فناوری و کل جامعه خواهد بود.

مصلحیان با بیان اینکه پایه فناوری‌ها را علوم پایه تشکیل می دهد، می افزاید: اگر فناوری بدون توجه به تحقیقات پایه در دانشگاه‌ها گسترش یابد، متأسفانه دانشگاه‌ها تبدیل به مراکز فنی و حرفه ‌ای خواهند شد که برون‌ دادشان مونتاژ دستاوردهای صنعتی دیگران یا تولید فناوری‌ های کم‌عمق و پرهزینه است؛ مبنای نوآوری علمی، دارا بودن اطلاعات لازم و انجام پژوهش‌های اصیل است که باعث پیشرو شدن در فناوری می‌شود.

برنده جایزه علامه طباطبایی بنیاد نخبگان توسعه یک کشور را به سه عامل وابسته می داند و می گوید: اول دولتمردانی که بتوانند قوانین و برنامه‌های مترقیانه ای را برای توسعه کشور تدوین کنند؛ دوم سرمایه گذارانی که بتوانند به اجرای برنامه‌های دولت کمک کنند و عامل سوم نخبگان و دانشگاهیانی هستند که باید راهبردها و راهکارهای لازم را ارایه دهند. این یک اشتباه است که عده‌ای می‌گویند دانشگاه وظیفه‌اش حل مشکلات جامعه است و به تولید علم در دانشگاه در قالب مقاله ایراد می‌گیرند. البته نباید به مقاله نویسی اصالت داد. ما باید به پژوهش هدفمند و مسأله‌محوراصالت دهیم که گزارش آن باید به صورت مقاله عرضه شود تا دیگران ببینند، نقد کنند و از آن استفاده نمایند. اجازه فرمایید تآکید کنم که وظیفه دانشگاه تربیت نیروی متخصص، توسعه علم (تجربی و انسانی)، و گسترش فناوری است. دانشگاه راه‌کار ارایه می‌دهد ولی اجرای آن با آن دو عامل دیگر است. اگر آن دو عامل کار خود را درست انجام ندهند، چرا باید مشکلات کشور را تقصیر دانشگاهیان انداخت.

وی با تأکید بر اینکه ما نمی توانیم مانند یک جزیره دورخودمان دیوار بکشیم و بگوییم می خواهیم فقط مشکلات خودمان را حل کنیم؛ تأکید می کند: ما نمی توانیم بدون ارتباطات بین‌المللی جلو برویم. ما چند دهه است که در همه چیز بدون استفاده از تجربیات گذشتگانمان و تجربه جهانی جلو رفته‌ایم، درجا زده‌ایم یا دور خودمان چرخیده‌ایم. ما باید درهای کشور را باز کنیم و بر کشورهای دیگر تأثیر بگذاریم و تأثیر بپذیریم و از تجربیات گرانقدر ملی و بین المللی استفاده کنیم.

وی ادامه می دهد: به عبارت دقیق تر، ما باید علومی را که مبنای فناوری های نوین هست در کشور خودمان توسعه دهیم تا آنها بتوانند به توسعه فناوری و نوآوری کمک کنند؛ ما نباید جامعه علمی را بسته نگه داریم و بگوییم ما می‌خواهیم دانش و صنعت را خودمان بیافرینیم. ما نباید چرخ را از ابتدا اختراع کنیم. این نوع تفکرات باعث اتلاف منابع ملی ما می‌شود.

این پژوهشگر برتر کشوری به تجربه بسیاری از کشورها مانند هند اشاره می کند و می گوید: این کشور در چند دهه قبل کشوری فقیر بود، اما با سرمایه‌گذاری بر روی فناوری اطلاعات و سایر حوزه‌ها توانست در کشور اشتغال ایجاد کند. به‌علاوه، باعث شد بسیاری از شرکت‌های مطرح جهان نیروهای در هندوستان را که نیروی کار ارزان ولی متخصصی هستند را به کار بگیرند.

رییس انجمن ریاضی ایران با اشاره به اینکه ریاضیات دوشاخه محض و کاربردی دارد که به هم مربوط و تفکیک ناپذیر هستند، می گوید: چرخه علم و فناوری در کشورهای توسعه یافته براساس یک تجربه حدود چند صد ساله شکل گرفته وبعد از رنسانس توسعه ای در علم و فناوری ایجاد شد که همه از دل کنجکاوی علمی و نیازهای جامعه نشأت گرفتند.

وی با بیان اینکه توجه به علوم پایه در کشورهای توسعه یافته به شکل یک اکوسیستم است که هر چیز در جای خودش قرار دارد، می افزاید: این کشورها براساس یک تجربه چند صد ساله و بر اساس نیازهایی که از دل جامعه و صنعتشان بیرون آمده به شکل نظام مند توانسته اند مشکلات خودشان را حل کنند و هرکسی در هر رشته ای کار خودش را به درستی انجام دهد.

وی عنوان می کند: باید نگاه سیستمی به علم و فناوری داشته باشیم. همه به هم مربوط هستند، هم علم کمک می کند به توسعه فناوری و هم فناوری دورنمایی را که ریاضی دانان، فیزیکدانان و سایر متخصصان علوم پایه باید روی آن کار کنند ترسیم می کند.

عضو فرهنگستان علوم کشور در خصوص چرایی اینکه علوم پایه و بخصوص ریاضیات انتخاب اول مشاوران، خانواده‌ها و دانش آموزان نیست، می افزاید: وقتی مشکلات اقتصادی چالش‌های جدی برای اقشار جامعه بوجود می‌آورد، اولویت اکثر افراد، به جای رسیدن به آرزوها، پرداختن به علایق و شکوفایی استعدادشان، معطوف به حوزه‌هایی خواهد شد که صرفاً درآمدزا هستند و نه لزوماً لذت‌بخش.

عضو فرهنگستان علوم جهان با تأکید بر اینکه در دوران تحصیل در دوره متوسطه باید این نکته به دانش آموزان گفته شود که قرار نیست همه دانش آموزانی که دیپلم می گیرند وارد دانشگاه شوند، ادامه می دهد: در کشورهای توسعه یافته این عدد بین ده تا پانزده درصد است، اما در جامعه ما به دلایل متعدد همه به دانشگاه هجوم آورده اند. ما آموزش مناسبی را به دانش آموزان برای اینکه یک شهروند خوب باشند و بعد از دیپلم وارد بازار کار جامعه شوند، نمی دهیم. لزومی ندارد که همه وارد دانشگاه شوند بلکه نیاز است به شغل های دیگر که برای کشور ضروری است مشغول شوند و در کنار آن مهارت‌های حرفه‌ای خود را از طریق دوره‌های تخصصی گسترش دهند.

وی ادامه می دهد: درواقع برنامه های توسعه کشور و به دنبال آن آیین نامه ها و مقرراتی که وضع می شود باید به این سمت بروند که مشخص کند مثلاً برای سه سال آینده چه تعداد مهندس، جامعه شناس، ریاضیدان و… نیاز داریم و همان تعداد را تربیت کنیم.

رییس انجمن ریاضی ایران با تأکید بر اینکه درحوزه آموزش‌ و پرورش و آموزش عالی باید ریاضیات را به طور دقیق و عمیق، اما شهودی و با زبانی ساده آموزش دهیم، ادامه می دهد: ما دیگرنمی توانیم با روش های کلاسیک تدریس کنیم، روش های کلاسیک دیگر در دانشگاه ها و مدارس ما جواب نمی دهد، معلمان باید با توجه به وِیژگی های فردی و درک فهم نوین جوانان از زندگی تدریس کنند. سیستم آموزشی باید بتواند دانش‌آموزان را برای زندگی و کار در سی سال آینده آماده کند و آن‌ها را کنجکاو و خلاق بارآورد.

وی ادامه می دهد: در بسیاری از مواقع آموزش ما قابل فهم نیست. در بسیاری از موارد آموزش با تلاش خود دانش‌ آموز همراه نیست، در واقع معلم یک‌ طرفه و رو به تخته سیاه در حال آموزش دادن به دانش‌ آموزان یا دانشجویان است و توجهی ندارد که آنان چه میزان از مطالب را توانسته‌ اند متوجه شوند. آموزش باید همچون نسخه‌های یک پزشک، به طور انفرادی و با توجه به ویژگی‌های دانش‌اموزان طراحی و اجرا شود تا آن‌ها احساس موفقیت کنند و از درس خواندن لذت ببرند.

مرجع: روزنامه قدس

https://qudsonline.ir/x۹NxD