معیارهای تشخیص يك ریاضیدان برجسته پژوهشی چیست؟

در این مطالعه، ویژگی های یک ریاضیدان برجسته از طریق روش شناسی چند مرحله ای مورد بررسی قرار گرفته است.
ابتدا تعدادی ریاضیدان ایرانی به عنوان شرکت کننده در این پژوهش و بر اساس تخصص و تجربه حرفه ای در شاخه های مختلف ریاضی انتخاب شدند. برای جمع‌آوری دیدگاه‌های آنها، با شرکت‌کنندگان به‌صورت جداگانه از طریق ایمیل تماس گرفته شد و از آنها دعوت شد تا نظرات خود را در مورد این سؤال به اشتراک بگذارند: “ویژگی های یک ریاضیدان برجسته (در حوزه پژوهشی) از نظر شما چیست؟”
این نظرسنجی پاسخ قابل توجهی داشت و در مجموع ۳۲ نفر نظرات خود را ارائه کردند. روش تجزیه و تحلیل شش مرحله ای برای شناسایی نظام‌مند و سازماندهی داده ها به کار گرفته شد (براون و همکاران، ۲۰۱۸). به این ترتیب که از طریق مقایسه پاسخ‌ها و تجزیه و تحلیل آنها، پاسخ‌های با ویژگی‌های مشابه با هم گروه‌بندی شدند که در نهایت تعدادی معیار حاصل گردید. برای تکمیل این مطالعه، افراد گسترده تری متشکل از ۲۰ ریاضیدان بین المللی (غیر ایرانی) که همگی عضو تحریریه برخی از مجلات معروف ریاضی هستند، مورد سؤال قرار گرفتند. معیارهای به دست آمده با نظرسنجی از ریاضیدانان ایرانی، با این ریاضیدانان بین المللی در میان گذاشته شد. از آنها خواسته شد تا نظر خود را ارائه دهند و آنها را بر اساس تجربیات و دیدگاه های حرفه ای خود تکمیل یا تعدیل نمایند. در مجموع ۱۸ نفر پاسخ دادند. نتیجه نهایی شامل ۱۵ مورد تکمیل شده به شرح زیر است.

   به نظر می‌رسد، این روش شناسی چند مرحله ای بینش ارزشمندی را در مورد ویژگی های یک ریاضیدان برجسته از نظر پژوهشی ارائه می‌دهد. بدیهی است که ریاضیدانان برجسته در حوزه آموزشی و ریاضیدانان برجسته در حوزه تأثیرگذاری اجتماعی (ترویج علم) دارای ویژگی‌های متفاوتی هستند که باید به آن‌ها نیز پرداخته شود.
اکثر شرکت کنندگان در این مطالعه، به طور صریح یا ضمنی، معتقدند که شناخت ریاضیدانان برجسته در حوزه پژوهشی، به جای تکیه صرف بر داده های علم سنجی و ارزیابی ماشینی، نیاز به ارزیابی انسانی دارد. آنها معتقدند که یک ارزیابی جامع باید توسط یک گروه کاری متشکل از ریاضیدانان برجسته بین المللی که دارای تخصص در زمینه مربوطه هستند، انجام شود. این ارزیابی دستاوردهای فرد را از نظر عمق، نوآوری، وسعت، و تأثیرگذاری کلی در نظر می‌گیرد. در این روش، با به کارگیری یک ارزیابی توسط گروهی از ریاضیدانان، تا حدی مشکلات ناشی از سوگیری، خطا و ذهنیت‌گرائی افراطی که ممکن است در یک ارزیابی فردی وجود داشته باشد، کاهش می‌یابد. این گروه کاری از ریاضیدانان برجسته می تواند از ۱۵ معیار کلیدی زیر استفاده کند.
توجه به این نکته مهم است که برای اینکه یک فرد به عنوان یک ریاضیدان برجسته شناخته شود، لازم نیست در همه معیارهای داده شده صدق کند. حتی به راحتی می‌توان ریاضیدانان برجسته‌ای را یافت که در بعضی از معیارهای داده شده صدق نمی‌کنند. به هر حال، این معیارها کلی هستند و نمی‌توان بر اساس چند استثنا آن‌ها را نادیده گرفت. به نظر می‌رسد، این معیارها برای تقریباً همه رشته‌های علوم پایه نیز قابل استفاده است.
شایان ذکر است که هدف این تحقیق تحمیل معیارها یا قوانین سختگیرانه ای که رفتار یکنواختی را بین ریاضیدانان دیکته کند نیست، بلکه ارائه یک دستورالعمل کلی و انعطاف پذیر برای کمک به جامعه ریاضی برای نزدیک شدن به یک ارزیابی عینی است.
سرانجام، ذکرمشخصه داده شده بوسیله پروفسور آلبرشت پیچ جالب به نظر می‌رسد: “یک ریاضیدان برجسته است اگر و تنها اگر چندین ریاضیدان برجسته دیگر تأیید کنند که او چنین است”!

   اهم شاخص‌های یک ریاضیدان برجسته (بدون ذکر اولویت) چنین است:
۱. شهرت بین‌المللی در بین ریاضیدانان متخصص در شاخه خود داشته باشد.
۲. در حوزه مطالعاتی خاص خود دارای بینش ژرف و قدرت تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده باشد و در عین حال دیدگاه گسترده ای در زمینه های مرتبط و احیانا کاربردی داشته باشد.
۳. ضمن آگاهی از آخرین دستاوردهای حوزه کاری‌اش، با هدفی مشخص و برنامه ای متمرکز پژوهشی یا در ریاضیات جاری مورد توجه در کشورهای توسعه یافته با جدیت در حال پژوهش اصیل باشد و یا دیدگاه انقلابی جدیدی در ریاضیات ارائه دهد.
۴. دارای تحقیقاتی باشد که در ایجاد یا گسترش یک نظریه ریاضی و یا حل یک مسئله باز اثرگذار بوده باشد.
۵. مرزهای نظری و کاربردی دانش ریاضیات را ارتقا داده باشد و مسیرهای جدیدی برای تحقیق باز کرده باشد؛ یا یک ایده نافذ و غیرمنتظره ارائه داده باشد.
۶. دارای تحقیقات عمیق، وسیع، جدید، نوآورانه، مهم و تاثیرگذار در ریاضیات از جمله توسعه ایده‌ها یا تکنیک‌های جدید باشد.
۷. دارای سبک علمی مستقل و ابتکاری باشد یا از تکنیک های شناخته شده با روش های هوشمندانه برای حل مسائل جدی در ریاضیات استفاده کرده باشد.
۸. طراح مسائل چالش برانگیز ریاضی باشد یا دنباله‌روهایی داشته باشد که در فرآیند حل مسائل صورت‌بندی شده توسط او به نتایج علمی سطح بالایی دست یافته اند.
۹. در  اجرای پروژه‌های تحقیقاتی صنعتی مشارکت داشته باشد.
۱۰. دارای مقالاتی در مجلات بین المللی فاخر باشد .
۱۱. به آثار وی در مجلات فاخر ارجاع داده شده باشد.
۱۲. مدعو کنفرانسهای جهانی و یا سمینارهای تخصصی معتبر بین المللی بوده باشد. همچنین بازدیدهای تحقیقاتی و تحرک بین‌المللی داشته باشد.
۱۳. عضو تحریریه نشریات بین‌المللی معتبر از ناشران فاخر باشد.
۱۴. دارای کتاب تخصصی (یا تک‌نگاری) در رده جهانی در انتشارات فاخر بین‌المللی یا مقالات مروری در حوزه تخصصی خود در نشریات فاخر باشد.
۱۵. دارای جوایز، گرنت پژوهشی یا افتخارات ملی و بین المللی باشد.
۱۶. استاد راهنمای بعضی از ریاضیدانان برجسته بوده باشد.

مرجع:
Braun, V., Clarke, V., Hayfield, N., & Terry, G. (2018). Thematic analysis. In P. Liamputtong (Ed.), Handbook of Research Methods in Health Social Sciences Singapore: Springer (pp. 1-18).

سپاسگزاری: از همه همکاران عزیزی که با صرف وقت و با دقت در این نظر سنجی شرکت نمودند قدردانی می‌گردد.

محمد صال مصلحیان